De productie van eetbare paddenstoelen gebeurt nu vooral binnen onder steriele omstandigheden. Er is echter een groot aantal paddenstoelen dat binnen niet gekweekt kan worden. Daar liggen volgens onze paddenstoelenexpert nog veel onbenutte kansen. Sommige van de meest hoogwaardige culinaire paddenstoelen zoals Cantharellen en Eekhoorntjesbrood worden niet gecultiveerd en alleen maar in het wild geplukt. Aangezien deze soorten vaak mycorrhiza’s zijn en dus samen groeien met levende bomen, zijn ze voor de binnenteelt niet geschikt. Voor de kweek buiten, in de vorm van agroforestry of in een haag, is dit juist ideaal. Waarom en hoe gaan we uitleggen in dit artikel. Laat ons je voorstellen aan de ‘paddenstoelenhaag’.
Eekhoorntjesbrood
Heb je het wel eens geproefd? De smaak en geur van vers Eekhoorntjesbrood of misschien zelfs een truffel? Zo ja, dan snap je waarom deze soorten zo geliefd zijn. Doordat ze zoveel culinaire waarde hebben, maar niet in het huidige systeem van voedselproductie worden gekweekt zijn ze ook economisch van hoge waarde. Een uitzondering hierop zijn bepaalde truffelsoorten (Tuber sp.). Deze worden nog weleens gekweekt in een boomgaard. Deze bomen worden dan expliciet gebruikt om truffels van te oogsten omdat dat economisch zeer interessant is. Andere soorten worden eigenlijk alleen maar exclusief en wild uit de natuur geplukt voor de verkoop.
Het zou dus geweldig zijn als we deze soorten via agroforestry of in hagen zouden kunnen cultiveren. Gelukkig is is er al redelijk wat onderzoek gedaan naar de mogelijkheden en zijn er over de wereld verspreid een handjevol successen opgetekend. Om de mogelijkheden beter te begrijpen is het nodig om eerst een beeld te krijgen van hoe deze schimmels leven en wat voor eisen ze stellen om paddenstoelen te kunnen produceren.
Mycorrhiza is de benaming voor de rol die sommige schimmels hebben in het ecosysteem. Waar sommige paddenstoelen zieke bomen opruimen (parasitair) en andere vooral dood materiaal afbreken (saprotroof) is de rol van een mycorrhiza wellicht het meest interessant maar ook complex. Mycorrhiza schimmels gaan een symbiotische relatie aan met wortels van planten. De mycorrhiza’s zijn onder te verdelen in verschillende groepen op basis van hoe ze fungeren. Voor nu kijken we alleen even naar de zogenoemde ecto-mycorrhiza’s, aangezien alle culinair interessante soorten binnen deze groep vallen.
De ecto-mycorrhiza maakt een connectie met de boomwortels en zorgt hierdoor dat er ondergronds in een bos een netwerk ontstaat van schimmeldraden dat de boomwortels van verschillende bomen met lastig bereikbare voedingsbronnen verbindt. De ecto-mycorrhiza’s ‘handelen’ als het ware in nutriënten en water via dit netwerk. Dit zorgt ervoor dat het hele bos een stabieler aanbod van voeding en water tot zijn beschikking heeft. De bomen betalen voor deze nutriënten en water met suikers die ze maken via fotosynthese. De mycorrhiza leeft van deze door handel verkregen suikers.
De schimmel geeft de plant water en mineralen, terwijl de plant de schimmel producten van fotosynthese geeft. WIKIPEDIA
Deze uitwisseling van suikers, water en nutriënten zorgt ervoor dat het bos gezond wordt. De meeste bomen kunnen zelfs niet gezond opgroeien en volwassen worden zonder aangesloten te zijn op dit netwerk. Het belang van dit netwerk is groot en onderzoekers verwachten dat we nog maar heel weinig weten over de relaties en functies die het mycorrhizanetwerk in het bos heeft.
Het is belangrijk is voor de mycorrhiza’s is dat ze met de juiste boomsoorten kunnen handelen en dat de bodem niet teveel makkelijk opneembare voedingsstoffen voor de bomen bevat. Een bemest grasveld bevat bijvoorbeeld meer dan voldoende stikstof voor de bomen om rechtstreeks op te nemen waardoor de mycorrhiza’s geen suikers kunnen verdienen.
In Nederland is dit goed terug te zien. Door een stijging in stikstof en fosfaat in het grondwater zijn veel ecto-mycorrhiza paddenstoelen in Nederland zeldzaam geworden. Echter is ook te zien dat ze met het juiste beheer nog wel floreren. De beste plek om ecto-mycorrhiza paddenstoelen te vinden is een wegberm of parkje. Dit komt omdat daar vaak oude geschikte bomen staan en ook nog eens op een gunstige manier worden beheerd (maaien en afvoeren).
In een brochure van de Nederlandse Mycologische Vereniging wordt meer uitgelegd over paddenstoelen in bermen en parkjes. https://www.mycologen.nl/downloads/Brochure_Wegbermen_2014.pdf
Cantharellen groeiend in een wegberm
Het maaibeheer van wegbermen kan nagebootst worden in een haag of voedselbos(rand). Er moet dan wel rekening mee gehouden worden dat andere vruchtdragende bomen en beplanting hier waarschijnlijk iets minder gaan produceren. Deze soorten zijn daarom minder voor de hand liggend in de paddenstoelenhaag.
Het is handig als de juiste begeleidende bomen met de juiste soorten paddenstoelen samen worden gegroeid. Om een grotere kans op succes te krijgen is het handig dat de bomen ook met eetbare micorrhiza soorten worden besmet.
Het besmetten van bomen kan via een inoculant van sporen of via een steriele cultuur van de schimmel. Inoculant van sporen heeft onze voorkeur omdat dit voor meer genetische variatie zorgt waardoor alleen de sporen ontkiemen die daadwerkelijk goed gaan op de omstandigheden ter plaatse.
Een beukenzaailing besmet met sporen van het Eekhoorntjesbrood
Het besmetten zelf is niet het moeilijkste, het is vooral belangrijk dat de bomen in leven blijven en dat de bodemkwaliteit goed genoeg is voor de te kweken soort. Door af te kijken van de natuur en beheer toe te passen zoals in bermen is het waarschijnlijk dat er lekkere paddestoelen gaan groeien, maar succes is niet gegarandeerd.. Omdat de paddestoelen naast een waardevolle oogst ook de bomen een voorsprong geven is het bij het aanplanten van een haag voor koolstofopslag, vergroting van de biodiversiteit of bijvoorbeeld productie van noten erg interessant om ook aan paddenstoelen te denken. Het kan zomaar een erg waardevolle aanwinst zijn voor je haag waar je, wanneer het een klein beetje mee zit, ook nog waardevolle producten van kunt oogsten.
geschreven door Jip Leermakers
