Er is steeds meer aandacht voor de haag. Dat komt doordat dit vergeten landschapselement steeds meer als onderdeel van de oplossing wordt gezien voor allerlei problemen. Het is een vergeten landschapselement, omdat de meeste mensen niet weten dat ons landschap vroeger vol met heggen en hagen stond. De haag werd, als gevolg van schaalvergroting en modernisering, al lang geleden slachtoffer in de biodiversiteitscrisis. In dit artikel een beknopte geschiedenis van de haag.
De meeste mensen zullen zich niet veel meer kunnen voorstellen bij het oude heggenlandschap en al haar biodiversiteit. De ‘oude’ landschapshaag is bijna overal al sinds mensenheugenis verdwenen. En het gaat hier niet om de strak geknipte beuken- en buxushagen waarmee we onze tuinen en parken vandaag de dag opsieren.
Heggen en hagen vormden eeuwenlang de afscheiding tussen verschillende percelen. Een haag diende vooral voor het binnenhouden van het het vee en het buitenhouden van ongewenst wild. Bovendien werd er ook (hak)hout geoogst of de haag werd ingezet om erosie op hellingen of bij zandverstuivingen tegen te gaan. Vaak werden er ook vlechtwerk toegepast waarbij elke streek zijn eigen stijl en techniek had. Maar het resultaat was altijd een mozaïeklandschap met een netwerk van hagen. De haag was eeuwenlang vanzelfsprekend onderdeel van het landschap en overal in Europa terug te vinden. Georg Müller legde ruim 150 verschillende heg- en haagtypen vast in zijn boek over de heggen van Europa. Dat hagen een belangrijke functie vervulde weten we ook doordat ze vermeld worden in oude contracten. Hierin werd vaak vastgelegd dat ze niet verwijderd mochten worden, soms zelfs met instructies voor het onderhoud.
Een heggenlandschap zoals ze in Europa ooit overal te vinden waren
Hagen zijn dus diep geworteld in onze omgang met het landschap en landbouwpraktijken. Toch verdween de haag in relatief korte tijd uit onze omgeving en daarmee uit het collectief geheugen. Door ontwikkelingen als ruilverkaveling, schaalvergroting en modernisering was er geen plek meer voor hagen. Strakke lijnen en een open landschap werd het nieuwe normaal. Er wordt geschat dat sinds 1900 meer dan 200.000 km haag is verdwenen in Nederland.
Als we het over natuur hebben, gaat het vaak over beschermde natuurgebieden waar de natuur de belangrijkste functie heeft. Maar dat betekent niet dat de natuur buiten de natuurgebieden ophoudt. De biodiversiteit en al zijn natuurlijke processen zijn ook in het agrarisch landschap van belang. De natuurlijke processen zijn in zekere mate afhankelijk van het handelen van de boer en de boer is weer afhankelijk van het goed functioneren van deze natuurlijke processen. Onze voedselproductie is dus altijd een vorm van samenwerking tussen boer en natuur. Daarom is het belangrijk om de biodiversiteit in het boerenlandschap niet te vergeten, want biodiversiteit brengt stabiliteit in het functioneren van deze belangrijke natuurlijke processen. Het door de mens gemaakte landschapselement, de haag, is bij uitstek geschikt om deze biodiversiteit als een netwerk van hagen in het landschap te verankeren – of beter gezegd te verwortelen.
Een haag als natuurlijke afscheiding
Naast het versterken van de stabiliteit van de natuurlijke processen heeft de haag ook veel voordelen voor de waterhuishouding. Met het mitigeren van wind- en watererosie kunnen hagen ook water vasthouden en daardoor wateroverlast tegengaan en mogelijk ook helpen tegen droogte. Bovendien kunnen hagen naast water ook CO2 vastleggen. Ze bieden een habitat en voedsel planten en dieren die de hagen tevens als ecologische verbindingswegen. Deze biodiversiteit trekt ook allerlei natuurlijke plaagbestrijders aan wat weer positief uitwerkt op de nabijgelegen akkers. Om maar een aantal voordelen te noemen.
Vroeger waren deze eigenschappen deels de reden om hagen aan te planten en deels neveneffecten waarvan men zich misschien niet eens bewust was. Het was vooral vanzelfsprekend dat het landschap was ingericht met hagen en om dit ook in stand te houden. Nu, na een relatief korte periode van haagloze landschappen, komen we steeds meer tot de conclusie dat juist de haag bijzonder waardevol kan zijn bij het oplossen van allerlei problemen. Daarom zijn wij optimistisch dat de geschiedenis van de haag nog niet voltooid is en dat er een nieuw hoofdstuk geschreven zal gaan worden met vele kilometers nieuwe hagen in ons landschap.
Bronnen
- Rijsdijk, K.F. (2022). Heg. uitgeverij Noordboek.
